بررسی و تحلیل اخبار طینت

میراث حدیثی شیعه مشتمل بر یک سلسله اخباری است که بر دوگانگی آدمیان در آفرینش دلالت دارند و از پیوند ایمان و کفر با طینت انسان سخن می گویند. این اخبار در جوامع روایی شیعه بابی را به خود اختصاص داده اند. قدمت و سابقه بحث پیرامون طینت به زمان تالیف جوامع روایی شیعه باز می گردد. محدثینی همچون مرحوم برقی(م247ق)، صفار(م290ق)، کلینی(م329ق) و مفسرینی همچون فرات کوفی(م307ق) و عیاشی (م320ق) اخبار این باب را نقل کرده اند. از آنجا که شیعه از یک سو قائل به حسن و قبح عقلی است و بر اراده و اختیار انسان پافشاری می کند و از سوی دیگر با احادیث طینت که به ظاهر حکایت از جبر دارد مواجه می باشد؛ لذا محدثین، متکلمان و فلاسفه این احادیث را به چالش کشیده اند. برخی از آن ها معتقدند این احادیث از اساس مردودند؛ زیرا دارای ضعف سندی و محتوایی هستند. عده ای دیگر معتقدند احادیث طینت را باید حمل بر تقیه کرد. دسته ای دیگر قائلند که این احادیث هیچ گونه ضعف سندی و محتوایی ندارند و در صدد توجیه و تفسیر این احادیث برآمده اند. با بررسی و تحلیل دیدگاه های مذکور به این نتیجه می رسیم که احادیث طینت نه تنها اخبار واحدی نیستند، بلکه مستفیض یا در حد متواتر معنوی اند. این احادیث دلالت بر جبر و تبعیض ندارند، بلکه حاکی از این هستند که از یک سو اختلاف در ماده آفرینش امری طبیعی و لازمه نظام خلقت است و از سوی دیگر اختلاف در طینت به نحوی نیست که اختیار را از انسان سلب کند، بلکه تاثیر آن در حد اقتضاء است.